Femke’s oppostitietafel heeft een aantal boeienede bijeenkomsten opgeleverd. Gisteren was de laatste bijeenkomst; helaas werd deze niet zo goed bezocht. Aan het thema kan het niet gelegen hebben: Medische ethiek staat met het nieuwe kabinet behoorlijk in de aandacht, zo dacht ik. Toch was het een boeiende bijeenkomst, onder leiding van Naïma Azough. Tal van onderwerpen kwamen voorbij, waaronder abortus, euthanasie en religiekritiek. Misschien vertel ik er binnenkort nog over, maar nu wil ik het vooral over iets hebben waar ik me al een tijdje mee bezig houd.
Gelukkig ontstond er een tijdje geleden ophef over de zogenaamde weigerambtenaren. Ik ben blij dat er zoveel verontwaardiging naar boven kwam, toen een aantal ambtenaren weigerden een homohuwelijk te sluiten. Toch gaat deze kritiek eraan voorbij, aan het feit dat Nederland een bijzonder geschakeerd land is. We kunnen ervoor kiezen dat sommige opvattingen niet langer geldig zijn, of wenselijk, maar dan moeten we er wel voor uitkomen dat expliciet het gaat om een keuze.
Om een voorbeeld te noemen vanuit een geheel ander perspectief: een huisarts die weigert euthanasie uit te voeren. Euthanasie is volgens de wet min of meer toegestaan, gegeven het feit dat aan bepaalde voorwaarden voldaan is. Toch zijn hier en daar verhalen te horen van mensen die te maken kregen met een huisarts die weigert om euthanasie uit te voeren, ook al vraagt de patiënt er zelf om, ook al zijn er eerdere afspraken over gemaakt, ook al is aan alle voorwaarden voldaan. Naar mijn mening is dat een afschuwelijke en onwenselijke situatie. Vanuit het perspectief van die patiënt wel te verstaan. Ik snap best en accepteer volledig dat er mensen zijn die geen euthanasie uit willen voeren. Toch staat nergens dat een gemeente zorg dient te dragen voor tenminste één arts die bereid is euthanasie uit te voeren.
Persoonlijk snap ik een stuk minder goed waarom mensen weigeren een homohuwelijk te sluiten. Maar, deze mensen zijn er wel. En hier begint mijn bezwaar duidelijk te worden: waarom accepteren we wel dat een arts weigert euthanasie uit te voeren en accepteren we niet dat een ambtenaar van de burgerlijke stand weigert een huwelijk tussen twee mannen of twee vrouwen te sluiten?
In de discussie die gisteren ontstond, zijn er behoorlijk goede argumenten genoemd, die de houdbaarheid van mijn vraag stevig onder druk zetten. Natuurlijk is het zo dat het sluiten van huwelijken een groter deel uitmaken van de functie van ambtenaar van de burgerlijke stand dan het uitvoeren van euthanasie van een huisarts. Ook is het zo dat een amtenaar van de burgerlijke stand in dienst is van de overheid en dat de overheid de verantwoordelijkheid heeft mensen in dienst te nemen volgens haar eigen beleid. Hetzelfde geldt niet voor huisartsen, aangezien die niet in dienst van de overheid zijn. Hoewel dit bijzonder sterke argumenten zijn, zijn dit toch voornamelijk graduele argumenten.
De enige echt goede verklaring die ik zelf kan bedenken is eveneens gradueel. Ik heb het gevoel dat er zowel maatschappelijk gezien, als binnen de politiek, een gevoel bestaat dat het sluiten van een homohuwelijk normaler is, of moet zijn, dan het uitvoeren van euthanasie. Ik kan me er iets bij voorstellen en wil dat op zich niet bekritiseren. Waar ik moeite mee heb, is dat er geen aandacht voor lijkt te bestaan.We moeten naar mijn mening vooral krachtige keuzen maken in de politiek. Dat er gekozen wordt voor het homohuwelijk heeft mijn enthousiaste steun. Dat euthanasie mogelijk is, ook. Ik denk echter wel, dat hoe groot de meerderheid voor een bepaald voorstel ook is, er altijd aandacht moet blijven voor hen die zich er niet mee kunnen vereenzelvigen. De macht die een democratische meerderheid heeft, moet niet verward worden met datgene dat moreel juist is. Datgene dat voor velen moreel het juiste is, moet niet, doormiddel van democratische meerderheids-macht, aan anderen opgelegd worden.
Ik kom er niet uit. Het blijft voor mij een moelijke vraag op grond waarvan we nu wel accepteren dat een arts weigert euthanasie uit te voeren en we niet dat een ambtenaar van de burgerlijke stand weigert een homohuwelijk te sluiten. Ik hoop dan ook, dat iedereen die discussie, op mijn website of elders, nogmaals nauwgezet zal voeren. Ik hoop op inspiratie, want: wat is nu écht het verschil?
Nouja, het verschil is natuurlijk dat euthenasie over leven en dood gaat, het homohuwelijk niet. Ik kan me voorstellen dat mensen dan wat meer reservering hebben in het formuleren van een standpunt. Ik denk niet dat je het homohuwelijk en euthenasie zomaar over 1 kam kunt scheren, zeker niet wat betreft ethische dilemma’s.
@Koen
Homohuwelijk en euthanasie zijn wel allebei ethische dilemma’s (zoals Rense al schreef – meerderheidskeuze tegenover zware persoonlijke motieven), maar je mag ze inderdaad niet over één kam scheren.
Dan … zal er naar mijn mening al veel gewonnen zijn als een ambtenaar v/d burgelijke stand er openlijk voor uit komt geen homohuwelijken te willen sluiten. Zet het er maar duidelijk bij op zijn/haar CV, zodat het voor huwelijkskandidaten van te voren … en voor iedereen duidelijk is hoe zo iemand er tegen overstaat, en er op aangesproken kan worden.
In het bovenstaande wordt volgens mij een denkfout gemaakt die er de oorzaak van is dat het probleem zo onoplosbaar lijkt. De vergelijking tussen de ambtenaar die weigert homo’s te trouwen, en de arts die weigert euthanasie uit te voeren klopt niet, omdat de aard van datgene waartegen ze bezwaar maken te zeer van elkaar verschillen.
Je moet vaststellen dat zowel de arts als de ambtenaar niet worden gedwongen tot het uitoefenen van dit specifieke vak. Ze zijn niet door de staat opgeroepen om dit te doen. Dit is volgens mij een belangrijk onderscheid tot andere gewetensbezwaarde als bijvoorbeeld dienstweigeraars (een vergelijking die eerder in deze discussie is gemaakt. Wat voor mij een vraag is, in hoeverre gewetensbezwaren terecht een rol mogen spelen in zaken die voortkomen uit keuzes die in vrijheid gemaakt zijn? Maar dat terzijde.)
Dit onderscheid is belangrijk omdat het aangeeft dat beide, zowel de arts als de ambtenaar met hun keuze tot deze beroepen zich hebben geconformeerd aan de regels die deze beroepen met zich meebrengen. Iemand die kiest om ambtenaar te worden weet dat hij zich ten dienste stelt aan de overheid en dat hij de regels van die overheid moet uitvoeren.
De arts heeft ook een soortgelijke plicht, waarbij hij zich met zijn keuze voor zijn beroep aan te houden heeft. Dit is niet op de eerste plaats de plicht om euthanasie uit te voeren, maar om eenvoudig gezegd, mensen te genezen. De arts kan geen beroep doen op gewetensbezwaren als iemand een beroep op hem doet. Hij moet, zonder uitzondering, alle personen helpen die bij hem aankloppen of in het ziekenhuis worden binnengebracht. De arts kan niet een homo, of iemand op welke grond dan ook, weigeren te helpen. Als een iemand principieel niet met homo’s in contact wil komen, of vindt dat homo’s geen recht hebben op medische verzorging, moet hij geen arts worden, omdat dit beroep hem deze verplichting oplegt. Dit is volgens mij de vergelijking die tussen de weiger ambtenaar en de ‘weiger arts’ moet worden gemaakt.
De arts die weigert euthanasie uit te voeren geeft op de allereerste plaats aan dat euthanasie niets te maken heeft met zijn plicht om mensen te helpen, maar daar juist tegenin gaat. De vraag is dus in hoeverre euthanasie onderdeel uitmaakt van het geen een arts moet doen, wat tot zijn plicht behoord is de ethische vraag die beantwoord moet worden, als het gaat in hoeverre een arts euthanasie kan weigeren.
De arts en de ambtenaar maken dus tegen iets verschillends bezwaar. De weigerambtenaar maakt onderscheid naar personen, de arts maakt bezwaar tegen de handeling zelf. Hierbij staat de persoon die om euthanasie vraagt buiten de discussie. De arts geen bezwaar maakt tegen euthanasie omdat de persoon dat niet waard is of mag en een ander wel. Als iemand bezwaar heeft tegen euthanasie sluit deze iedereen hiervan uit.
Of je de gewetensbezwaren van een weigerambtenaar moet erkennen, en of je een weigerarts ten aanzien van euthanasie moet toestaan is met dit onderscheid niet opgelost. De verschillen zijn echter wel te groot om deze twee situaties als gelijkwaardig te behandelen en te redeneren dat als je in het ene geval gewetensbezwaren erkend, je dat ook bij het andere moet doen.