Jean Pierre Wils leerde mij vorige week, dat we het begrip vrijheid op kunnen vatten als een beperkende eigenschap. Hij haalt daarvoor onder andere Thomas van Aquino aan, met de stelling dat vrijheid het vermogen is van de reden en de wil. In ons ligt een wil besloten, en de rede om te reflecteren op de wil. We zijn vrij, dan wanneer we bij machte zijn te reflecteren op de wil en de mogelijkheid hebben de wil te beperken. Juist dat schijnbaar paradoxale gegeven was voor mij een ontdekking die mijn denken over vrijheid verruimde.

De vraag die niet beantwoord werd, is die over de relatie tussen vrijheid en religie. Een relevante vraag, omdat religie door velen verschillend beleefd wordt. Door hen die religieus zijn wordt de oprechte religieuze beleving als een verrijking gezien. In termen van Thomas van Aquino biedt het kader van de religiositeit, met haar leer, adviezen en geadviseerde gedragspatronen, de mogelijkheid om de wil te beperken. Religie is dan voor de religieuze een kader om prettig en goed binnen te handelen.

Echter, religiositeit wordt nogal eens binnen organisaties beleefd. Zoals gebruikelijk in organisaties oefenen de bestuurders van die organisaties macht uit over de leden, hier de religieuzen. Op dat moment worden door de kerkelijke machtshebbers, met de religieuze leer als machtsbasis, uitspraken gedaan over wat wel en niet gedaan, gedacht of zelfs gevoeld mag worden. In dat geval biedt de religie niet langer een kader om zelf het handelen te sturen en te reflecteren op de wil, maar dan wordt de wil, of de reële mogelijkheid van gewilde zaken, van buitenaf beperkt. Hoewel er dan nog steeds sprake is van een beperking, is dat niet meer de beperking die door Jean Pierre Wils werd aangedragen die ons vrijheid biedt.

De relatie tussen vrijheid en religie is dus meerzijdig van aard. Centraal staat nog altijd de vraag, of we vrij zijn door religie, of door sterke religiositeit onvrij (gemaakt) worden. Deze tegenstelling blijkt te interpreteren als een spanningsveld, waarbij de krachten van beide posities in iedere afzonderlijke situatie apart gewogen dienen te worden.