Eerder schreef ik er al over, maar nu is het eindelijk zo ver. Het cursusvoorstel dat ik samen met Jasper ‘t Jong schreef gaat binnenkort daadwerkelijk uitgevoerd worden. En wel als onderdeel van het Honoursprogramma aan de Radboud Universiteit. De cursusbeschrijving staat inmiddels op internet en de inschrijving is gestart. Helaas alleen voor Honoursstudenten van de Radboud Universiteit. Eigenlijk zou een dergelijke cursus voor iedere geïnteresseerde open moeten staan. Wie weet komt het er ooit van.
In de cursus zoals wij die voorstelden wordt de driehoeksverhouding tussen vrije wil, verantwoordelijkheid en context verkend. Deze drie concepten zijn op zichzelf al meer dan interessant genoeg om te onderzoeken, maar naar onze mening niet zomaar los van elkaar te zien. Als je een vrije wil hebt, betekent dat dan dat je verantwoordelijk bent voor de keuzen die je maakt? En we weten dat context van invloed op iemands gedrag. Wat zegt dat over de vrije wil en wederom, over verantwoordelijkheid?
Hieronder een passage uit de cursusomschrijving:
Verantwoordelijk vrij en vrije verantwoordelijkheid
De cursus is opgezet als een multidisciplinair onderzoeksproject naar vrijheid, de vrije wil en verantwoordelijkheid in de context van de brede maatschappelijke, politieke, culturele en levensbeschouwelijke actualiteit waarmee ieder van ons in het dagelijks leven te maken heeft.In ons dagelijks leven moeten we constant keuzes maken. Vaak met betrekking tot triviale zaken als: wat zal ik vanavond eten? Of: welke kleren trek ik vandaag aan? Maar soms betreft het ook veel verstrekkender zaken: ga ik geneeskunde of natuurkunde studeren? Koop ik het goedkopere bio-industrievlees of het duurdere scharrelvlees?
Hoe maken we dit soort keuzes? Zijn het rationele afwegingen die we in alle vrijheid maken, of wordt wat we uiteindelijk kiezen bepaald door allerlei onbewuste factoren waar we niet of nauwelijks invloed op hebben?
In elk geval lijkt iedereen het erover eens dat, wanneer we onze keuze bepaald hebben, we daar ook op aangesproken kunnen worden, dat we daarvoor verantwoordelijkheid dragen. Maar hoe zit dat dan als onze keuze niet in alle vrijheid gemaakt is, maar de uitkomst van een complex van factoren waarover we geen macht kunnen uitoefenen? In hoeverre kun je zeggen dat je je niet meer verantwoordelijk voelt voor klimaatverandering omdat je ervoor gekozen hebt geen auto te rijden, geen vliegreizen meer te maken, groene stroom te gebruiken, geen producten te kopen die uit verre buitenlanden zijn ingevoerd?
En wat is eigenlijk de aard van de verantwoordelijkheid die we voelen voor onze keuzes? Het komt regelmatig voor dat politici en andere autoriteiten verklaren dat ze zich moreel verantwoordelijk voelen voor een gebeurtenis. Dat lijkt nobel, want de suggestie is dat ze daarmee de zwaarste verantwoordelijkheid op zich nemen. Maar in alle gevallen bedoelen ze er ook mee dat ze niet juridische verantwoordelijk gehouden willen worden: ze zeggen dat hun geweten knaagt, maar dat ze geen boete willen doen.
In deze cursus onderzoeken we – aan de hand van de brede actualiteit waarmee ieder van ons te maken heeft – in hoeverre gezegd kan worden dat we keuzes maken uit vrije wil en dat we dus vol verantwoordelijk zijn voor die keuzes. Met welke kwesties heeft ieder van ons in deze tijd te maken en hoe kun je je verhouden tot ingewikkelde en veelomvattende vraagstukken als klimaatverandering, genetische modificatie, mensenrechten en gezondheid.